Met een dubbele pagina vol foto’s en informatie over Baarle en haar enclaves pakte landelijk dagblad De Telegraaf uit op zaterdag 8 januari. Willem van Gool en Jac Haagen poseerden, Jurgen Schaerlaeckens komt aan het woord. Voor wie het gemist heeft lees hieronder het volledige verhaal.
Van Nassau tot Hertog | Nederlands/Belgische ‘enclavehoofdstad van de wereld’ ziet als epicentrum van coronaregeltjeswirwar licht in de duisternis
Door: Bert Dijkstra
Het verhaal van de naar surrealisme riekende Nederlands/Belgische Siamese tweeling Baarle Nassau/Baarle Hertog laat zich in coronatijd vertellen als een bitter sprookje vol bizarre spelletjes. Mondkapje op, mondkapje af. Cafédeurtje open, cafédeurtje dicht, mijlenver afgedreven van Europese eenheid. De Baarlenaren laten ’t gelaten over zich heenkomen, hopend dat hun 30 enclaves straks meer dan ooit internationale roem gaan brengen.
Op de waterkoude Singel – het hart van Baarle Nassau – filmt een Baltische camerajournalist voor een Litouwse tv-zender de doodsheid van de Hollandse lockdown. Lege tafels achter het raam en de gesloten deur van De Pannekoekenbakker, de winkel van Dominique Mode gehuld in duisternis. Brasserie Den Engel, in leukere tijden het bruisend hart van ’t dorp en nu een zwart gat.
We lopen langs de St. Remigiuskerk, rechts de Molenstraat in en dus de grens over. Paar meter verder en een wereld van verschil. Alsof het leven zich honderd meter heeft verplaatst. Gezellige drukte bij eettentje Brownies & Downies – vroeger een douanekantoor – , verse biertjes uit de tap van stamineeke Nova, gastvrouw Mandy Driessen vrolijk ondernemend in haar bomvolle Hapjeskamer op binnenplaats Het Pleintje. De bazin van Dominique Mode heeft haar handelsgeest laten spreken en haar kleding tijdelijk verhuisd van de Singel naar een leegstaand huurpand, hier in de Molenstraat van Baarle Hertog, België, waar zelfs het neonbordje met ‘open’ in de vitrine van de Thaise massagesalon felrood oplicht.
Triest uiteraard, die coronastilte op de uitgestorven Singel. Treurig ook dat uitgerekend de Baarles, waar langzaam maar zeker het onderscheid tussen twee Europese landen is vervaagd, anno 2022 het toonbeeld moeten zijn van falende Europese eendracht. Maar – en dat doen ze in deze unieke grensstreek liever – je kunt ’t ook van de positieve kant bekijken. Het ene deel van het dorp leeft toch een beetje op als het andere deel op slot zit, tenminste een paar Baarler (horeca)ondernemers draait een redelijke omzet. En voor de ongekroonde keizer van Toerisme Baarle Wim van Gool misschien wel nog belangrijker: zijn geliefde nederzetting – met in totaal 30 enclaves als een lappendeken uitgespreid over de grensstreek – staat vanwege het Belgisch/Nederlandse doolhof van coronaregeltjes vol in de schijnwerpers van de internationale media. Vandaag die Litouwse cameraman, recent een reportageteam van CNN en laatst stond Wim van Gool op de voorpagina van The New York Times, nota bene naast een foto van Angela Merkel.
,,We moeten straks gaan oogsten wat nu met die corona-ellende noodgedwongen is gezaaid”, zegt Van Gool tijdens de lunch bij Brownies & Downies en ter onderstreping haalt hij een speciaal enclavepaspoort uit zijn zak. De lol is om daarin zoveel mogelijk stempels te verzamelen van alle 64 enclaves op de wereld. Een tochtje door de Baarles (aan de vlaggetjes naast de huisnummers kun je zien waar je bent) en je hebt al bijna de helft van de paspoortstempels, want – als we Van Gool mogen geloven – Baarle is de enclave-capital of the world. World Capital of Enclaves Prachtnamen als De Manke Gooren, Baelbrugsche Beemde en niet te vergeten Retsche Akkers Qaudripunt, waar je wordt omringd door – met de klok mee – stukjes Nederland, België, Nederland en België. Tweeëntwintig Belgische enclaves in Baarle Nassau, zeven Nederlandse in enclaves van Baarle Hertog, nog één Nederlandse buiten het dorp, over de rijksgrens in België en dat allemaal omdat in het jaar 1198 Godfried II van Schoten, alias De Heer van Breda, zich bedreigd voelde en bescherming vroeg aan Hertog Hendrik I van Brabant. Godfried gaf zijn bezittingen in eigendom aan de hertog en kreeg in ruil stukjes grond terug, de latere enclaves. Vijftien keer is geprobeerd om de lappendeken uit elkaar te trekken, vijftien keer vergeefs. Tot vreugde van de Baarlenaren, die eerst in de smokkeljaren en later in de jaren tachtig van de vorige eeuw gouden tijden beleefden door de grenzenwirwar.
Vooral Baarle Nassau was op zondagen een landelijke trekpleister. Overal in de verre omtrek waren de winkels dicht, behalve in het mystieke grensdorp. ,,Die glorie willen we laten herleven”, zegt Jurgen Schaerlaeckens, thuis in zijn monumentale woning in de Molenstraat. Een Nederlander op Belgisch grondgebied in het oude huis van zijn Belgische grootmoeder, die getrouwd was met zijn Nederlandse opa. Toen smokkelen hier nog volkssport nummer 1 was, runde oma in de voorkamer een kruidenierswinkeltje en had opa een groothandel in bakkerijgrondstoffen. De moeder van Jurgen werd als baby vervoerd in een kinderwagen die was volgestopt met smokkelboter en later werden in haar jasjes speciale smokkelzakken genaaid. Ze groeide net als Wim van Gool en Jac Haagen – voorzitter van de Stichting Ondernemend Baarle – op toen de Belgische en de Nederlandse lagere school nog water en vuur waren. ,,Die van ons ging een half uur later uit dan de Belgische, om matpartijen in de straten te voorkomen”, zegt Haagen. Tegenwoordig zit het 10-jarige zoontje van Jurgen Schaerlaeckens als Nederlands kind op het Belgische schooltje, omdat het onderwijs daar gedisciplineerder is met kleinere klassen. Vaak is de smaak van het bier in de kantines van de beide voetbalclubs – DOSKO (Belgisch) en Gloria UC (Nederlands) – bepalend voor waar je gaat spelen en Wim van Gool tenniste bij de club van België, omdat die minder elitair was dan de Nederlandse. ,,Alleen politiek botsen Nassau en Hertog nog”, zegt Jac Haagen. Van Gool: ,,Welbeschouwd zijn wij Baarlenaren een lichtend voorbeeld voor de Europese Unie.”
Jurgen Schaerlaeckens denkt met afschuw terug aan de containers waarmee de Belgische overheid tijdens haar lockdown in 2020 de binnenweggetjes richting Zondereigen blokkeerde. ,,Het leek wel oorlog. ‘t Volk pikte het niet.” De ministers Grapperhaus (N) en De Crem (B) kwamen naar de Baarles en de containers verdwenen. Het is juist de gemeenschapszin die Schaerlaeckens koestert. ,,Ik prijs me gelukkig dat we hier het beste van twee werelden hebben”, zegt hij. ,,Voor Oud & Nieuw dacht ik even dat Lady Gaga in de Molenstraat aan het optreden was, zólang waren de rijen achter de dranghekken van de vuurwerkhandelaren.” Hij is verzekeringsman, geen ondernemer, maar wel secretaris van de Stichting Ondernemend Baarle. Puur om het dorp weer te laten bruisen. Met de wielerzesdaagse voor kinderen, een gezonde middenstand en een florerend verenigingsleven waarin grenzen vervagen. Want grenzen hebben hier louter nut als toeristische attractie.
We lopen vanuit de Molenstraat kriskras over de bonte enclavelappendeken, langs een pand met een – hoe bizar wil je het hebben – landsgrens op twee hoog. In dat Nederlandse gebouw kwamen appartementen. ,,Een klein reepje staat op Belgisch grondgebied”, zegt Van Gool. ,,Daar is een deur gemaakt met errachter een trap. Boven sla je linksaf en kom je in een Belgisch appartement, want met Belgische voordeur. Je woont daar dus in België, je boven- en benedenburen in Nederland.” Stukje verderop staat de woning met de gespleten voordeur: ene helft Belgisch, andere helft Nederlands en dus twee huisnummers. Door naar De Zeeman waar de grens dwars doorheen loopt en waar je tijdens de Belgische lockdown dus geen mannenonderbroeken (want in Belgische schappen) en tijdens de Nederlandse lockdown geen vrouwenslips (want op Hollands grondgebied) kon kopen. Er staat een speciale enclavewijzer voor de deur. Stukje verderop wijst Wim van Gool naar een grote witte villa, waarin nu een gerenomeerd zakencentrum is gevestigd, maar waar in de bonte jaren Femis Bank op de gevel stond. Rookgordijn van letters waarachter geld wit werd gewassen. Dat de grens grillig door de villa slingert, was een Godsgeschenk. Bij Nederlandse controles verdween het foute geld in de Belgische kluis, bij Belgische invallen in de Nederlandse en de omstreden boekouding werd in een kast op wieltjes alle kanten op gereden. Wilde de baas een overheidsdienaar telefonisch niet te woord staan, dan liet hij z’n secretaresse zeggen: ‘De directeur is in het buitenland’. Zonder te liegen, want de man zat pal tegenover haar in het kantoor, maar wel aan de andere kant van de grens.
Dat welhaast surrealistische kat- en muisspel met de wet leek voorbij toen Europese landen verdragen gingen sluiten. Het Sjengen-verdrag, vrij verkeer van personen garanderend. De Europe Unie, met z’n Brusselse dictaten die voor alle lidstaten bindend en gelijk moesten zijn. Al die internationale afspraken zouden de romantiek maar ook de hinder in de Baarle-enclaves voor eeuwig de nek omdraaien, was de verwachting. Maar ziedaar vandaag het falen van de Europese eenheidsgedachte, resulterend in kolderieke taferelen in de straten van Baarle Nassau en Baarle Hertog. Grillige vuurwerkhandel in Hertog, omdat in Nassau en de rest van Nederland een verkoopverbod gold. Rijen voor de pompstations van Hertog omdat in Nassau en de rest van Nederland de benzine veel duurder is. En die absurde stoelendans rond de horeca in het opgedeelde dorp. Eerst de Belgische lockdown, dan in januari vorig jaar de Nederlandse avondklok, dus alleen een hapje kunnen eten in Hertog. In mei de terrassen tot 18 uur open in Nassau en tot 22 uur in Hertog. De Belgische kant die met een pintje vrolijk kon toekijken hoe een paar meter verderop aan de Nederlandse kant koortsachtig het laatste rondje moest worden afgerekend. Op straat tot 1 oktober mondkapjesplicht in Hertog en niet in Nassau, eind september verplichtte coronapas in Nassau en niet in Hertog. Vandaag mondkapje op in Hertog, mondkapje af in Nassau. ,,We wisten in het dorp zelf niet meer hoe het zit”, zegt Jurgen Schaerlaeckens. ,,Dus hebben we een speciale website met alle regeltjes opgetuigd: corona.visitbaarle.com.”
Deel zoveel van een bizarre tragikomedie die pijnlijk duidelijk maakt hoe utopisch de Verenigde Staten van Europa zijn. Maar daar zitten de Baarlenaren niet echt mee. Zij hebben toch maar mooi nog hun 30 enclaves. ,,En dus”, zoals Wim van Gool het marketingtechnisch verantwoord zegt, ,,een unique selling point.” Een zeldzaam verkoopproduct.
